![]()
Dworzec kolejowy w
sąsiedztwie głównej ul. Trzeciego Maja, skąd dla ułatwienia komunikacji ze
śródmieściem i wschodnią dzielnicą miasta kursują liczne autodorożki i
dorożki konne. Hotele:
pierwszorzędne Europa, Bristol, Warszawa, Wiktorja. Drugorzędne: Metropol,
San-Remo, Belle Vue, Imperjal, wszystkie przy ul. Trzeciego
Maja. Restauracje:
pierwszorzędna "Nowy Świat" (z kabaretem i dancingiem) przy ul. Trzeciego
Maja i "Ariel"; drugorzędne "Kaukaz" wszystkie przy ul. Trzeciego
Maja. Kawiarnie: "Edward",
"Raże" - obie przy ul. Trzeciego Maja. Sport: Wojskowy Klub
Sportowy "Hallerczyk" posiada boisko przy koszarach na Woli. "Sokół" ma
obok dawnego zamku boisko piłki nożnej, oraz dwa korty tennisowe. Ponadto
salę gimnastyczną i kort tennisowy utrzymuje żydowski klub "Hasmonea". Równe jest największem i najbardziej handlowem miastem
województwa wołyńskiego a zarazem ważnym węzłem kolejowem. Jest to miasto
powiatowe o 62.000 m., a zarazem siedziba kuratorjum szkolnego okręgu
wołyńskiego i Sądu Okręgowego. Wśród mieszkańców 10% Polaków, zreszta
żydzi, posługujący się żargonem lub językiem rosyjskim, które to języki
najczęściej słychać na ulicach miasta. Leży ono nad rzeką Uściem, w
urodzajnej okolicy czarnoziemnej, pagórkowatej, niegdyś bogatej w stawy.
Obecnie zamieniły się one w niezdrowe bagna,
powodujące malarję. Dzieje miasta. Do
początku XVII wieku należało Równe do dóbr ks.
Ostrogskich, a po ich wygaśnięciu w
początkach XVII wieku przeszło drogą posagu naks.
Lubomirskich. Rodzinie tej zawdzięcza
miasto rozwój, gdyż stało się centrem ich dóbr na Wołyniu, a ks.
Lubornirscy przez 200 lat rezydowali odtąd w tutejszym zamku. Do
wybitniejszych postaci w tej rodzinie należałJerzy
Lubomirski starosta sandecki i wojewoda krakowski, (+ 1727), oraz jego syn
Stanisław Lubomirski, który swego
czasu posiadał w Polsce największą fortunę, złożoną z 31 miast i 738 wsi.
W Równem utrzymywał on nie tylko duży dwór, ale nawet janczarskie pułki. W
r. 1763 wsławił się on niefortunna kandydaturą do korony polskiej
przeciwko Stanisławowi Augustowi. Po nim odziedziczył Równe ks.Józef
Lubomirski (+ 1817) kasztelan kijowski. Znany on
jest jako mąż Ludwiki z Sosnowskich, ideału Kościuszki, który z tego
tytułu bywał czasami gościem w Równem, np. w r. 1792. Książe Józef
prowadził dom na wielką skalę, a w.r. 1801 W. Ks. Konstanty był zdziwiony
okazałością, z jaką go tu przyjmowano. Po śmierci ks. Ludwiki z
Sosnowskich Lubomirskiej (+ 1836), która jest pochowana w Równem,
odziedziczył dobra jej synFryderyk Lubomirski (+ 1843).
Wiódł on skromne życie, opuścił okazały
pałac, a zbudował sobie "Na górce" nową mniejszą rezydencję. Po nim
odziedziczył Równe ks.Kazimierz
Lubomirski (1813 - 1871) znany kompozytor, autor
pieśni "Oj gwiazdeczko, coś błyszczała". Włość Rówieńska zajmowała obszar przeszło 500
km2. Obejmowała ona duże
obszary na południowym brzegu Horynia, a w obrębie tej włości leżały
mniejsze dobra szlacheckie, jak Szpanów, Zaborol, i inne. Wzrost Równego datuje się dopiero od czasu gdy stało się
ważną stacją węzłową i rosyjskim obozem warownym. Miasto jest nieładne i
niesystematycznie zabudowane. Całe miasto ciągnie się na przestrzeni 3 km.
wzdłuż szosy Łuck-Korzec, która stanowi główną ulicę miasta. Dawniej
nazywała się ona ul. Szosową, a obecnie ul.
Trzeciego Maja. Przecina ona całe
miasto ze wschodu na zachód. Ulica ta jest bardzo brzydko zabudowana,
przeważnie parterowymi bezstylowymi domami. Środek miasta leży na równinie
bagnistej nad rzeką Uściem, przedmieścia wschodnie i zachodnie na
wzgórzach. Centrum miasta oddzielone
jest od przedmieścia zachodniego, na którym stoją duże koszary, torami
dworca kolejowego. Przy ul. Trzeciego Maja stoi
kościół, neogotyk z czerwonej cegły z dwiema
wieżami. Został on zaczęty w r. 1868, wykończony w r. 1899 pod
kierownictwem Konstantego Wojciechowskiego, przy poparciu funduszem ks.
Romana Sanguszki ze Sławuty. W r. 1927 został kościół odnowiony i wtedy
otrzymał wewnątrz modernistyczną polichromię pędzla K.
Polityńskiego, oraz witraże. W jednym z ołtarzów bocznych stary obraz M.
Boskiej. Są tu epitafia członków rodziny Lubomirskich, miedzy innymi ks.
Kazimierza Lubomirskiego (+ 1871). Dalej na wschód stoi przy ul. Trzeciego Maja
sobór prawosławny ozdobiony 6
kopułami, które rzucają się w oczy przy ogólnym widoku miasta. Został on
zbudowany w latach 1890-95 kosztem Aleksandra III. Z ul. Trzeciego Maja zbaczamy na południe ul. Zamkową do
ruin Zamku. Niegdyś w tym
miejscu stał pierwotny zamek ks. Ostrogskich,
który w XVI wieku był rezydencją niespokojnej i
awanturniczej Beaty z Kościeleckich Ostrogskiej, naturalnej córki
Zygmunta I, jej córki, legendarnej Halszki
z Ostrogą, i jej drugiego męża, również awanturniczego Alberta
Łaskiego. Zamek tutejszy istniał od XV wieku a w XVI i XVII wieku był
jedną z najsilniejszych twierdz i najbogatszych rezydencji Wołynia. Stał
on na wyspie wśród stawu, co podnosito jego obronność. W r. 1694 pierwotny zamek spalił się, poczem mury zostały
użyte przy odbudowie nowego barokowego pałacu, wzniesionego
przez Jerzego Lubomirskiego, a dokończonego w
r. 1738 przez ks. Stanisława. W r. 1765 został pałac przebudowany wedle
planów Touchera w stylu rokokowym, zaś w końcu XVIII wieku przebudowywał
go w stylu przejściowym doby Stanisława Augusta Bourgignon, który też i
park urządzał. Niedługo potem został
pałac znowu przebudowany w stylu empirowym, przy udziale malarzy włoskich
Villaniego i Cormaroniego (1815-17) oraz Łukaszewicza z Warszawy. Wówczas
otrzymał pałac wewnątrz wygląd i dekoracje empirowe, a od frontu
kolumnadę. Zamek stał na wyspie, był
otoczony wałami, wśród których prowadziła na dziedziniec imponująca
brama wjazdowa z dwoma
bastjonami po bokach, Dokoła pałacu urządzono ładny
park, który przerobił w stylu
angielskim w początkach XIX wieku Anglik Mikler. Świetność pałacu skończyła się w r. 1836, gdy ks.
Fryderyk przeniósł się do nowej rezydencji "Na górce" a dawny pałac oddał
w r. 1843 na szkoły. Ogołocony z pierwotnego umeblowania, popadł w
zaniedbanie, z którego już nie powstał, chociaż w r. 1860 odebrała go
znowu rodzina Lubomirskich. Później umieścili tu Rosjanie
urzędy powiatowe. W czasie wojny mieścił się tu szpital wojenny a w r. 1917
za rządów Kiereńskiego oddano go na szkółkę i ochronkę polską. W
czasie inwazji bolszewickiej uległ zamek dalszemu zniszczeniu. Później
pozostawał w zarządzie Macierzy Szkolnej, która umieściła tu bursę,
miało tu też siedzibę Tow. Gimnastyczne "Sokół". Zamek przedstawiał się
jako nawpół ruina, zachowała się jeszcze jednakże sala teatralna z
resztkami fresków Villaniego oraz dawna kaplica z resztkami stukatur
empirowych. Nakrywał go ładny dach mansardowy. Na wiosnę roku 1927 spalił się zamek, a po pożarze
tym pozostały tylko nagie mury bez dachu i sufitów, które się pozapadaly.
Ruina ta stoi obecnie w pustkowiu, powstałem na miejscu
wspaniałego niegdyś, później wyciętego parku. Przed
frontem urządzono boisko sportowe
Sokoła, obok którego zachowały się resztki wałów
zamkowych. Stawy, które otaczały
niegdyś zamek dokoła zamieniły się częściowo w bagna, a częściowo w łąki,
co spowodowało, że zamek stracił dawną malowniczość położenia. Przy końcu ul. Trzeciego Maja, na przedmieściu od strony
Korca, stoi dawny pałacyk ks. Fryderyka Lubomirskiego "Na
Górce" zbudowany około roku 1840 w stylu
empirowym, Obecnie bezstylowo przebudowany mieści on sąd okręgowy.
W pałacu tym znajdowały się niegdyś zbiory artystyczne, przeniesione
później do muzeum Lubornirskich we Lwowie i w Przeworsku. W parku przy tym
pałacu pozostała dawna oranżerja, ks. Lubomirskich, mieszcząca
obecnie bursę. Jest to gmach empirowy z jońską kolumnadą. Z licznych
rzeźb, które niegdyś zdobiły park pozostały tylko dwie rokokowe. Dawny
park Lubomirskich służy obecnie jako park
miejski. W pierwszej połowie XIX wieku powstało w Równem wiele
dworków, zbudowanych według
projektu ks. Fryderyka Lubomirskiego, lecz obecnie zniszczały one bez
śladu. Do najokazalszych gmachów należy w Równem budynek
kuratorjum szkolnego wołyńskiego, zbudowany w stylu klasycznym przy
jednej z bocznych ulic, niedaleko soboru. Przy Tow. Rolniczem istniało przed wojną
muzeum Wołyńskie założone w
r. 1906, które posiadało działy numizmatyczny, archeologiczny,
etnograficzny i przyrodniczy. W czasie wojny zostało muzeum obrabowane, a
jego twórca Okęcki zabity przez bolszewików. Rosjanie zamienili w końcu XIX wieku Równe na
obóz warowny, który we wrześniu 1915 r. sta-nowił dla nich główny punkt oparcia. Wyszła
stąd ich kontr ofenzywa, która nietylko wstrzymała pochód wojsk
centralnych na wschód, ale zmusiła je do cofnięcia się na linję
Łuck-Brody. Pamiątką walk z owych czasów jest cmentarz
wojskowy rosyjski, urządzony w
sąsiedztwie cmentarza prawosławnego. Pochowano tu zwłoki 1800 żołnierzy.
Pozatem na cmentarzu katolickim
pochowano 150 polskich żołnierzy, poległych w czasie walk z
bolszewikami. Okoliczne gościńce posiadały piękne
aleje topoli nadwiślańskich,
zasadzonych w początkach XIX w. z inicjatywy Aleksandra I. Obecnie z
powodu starości drzew zostały one już przeważnie wycięte. 2 km. na południe nad stawem leży wieś
Basów Kąt gdzie na zachód od wsi wznosi się duże grodzisko przedhistoryczne, zwane
też szwedzkim szańcem. W okolicy dużo kurhanów. 4 km. na wschód wśród
wzgórz i jarów, leży Wieś Barmaki, z cerkwią z r. 1773. 6 km. na północ z Równego
Szpanów. Był tu
pałac ks. Michała Radziwiłła, wodza wojsk polskich w r. 1831, który
spalił się w r. 1880, poczem odbudowane zostały tylko oficyny, reszta zaś
pozostała w ruinie. Niegdyś był przy pałacu piękny park Miklerowski,
posiadający wspaniałe żywopłoty z tuji, który po w
ojnie zniszczyła ludność miejscowa. Pod wsią mogiła
z czasów najazdów tatarskich. 3 km. na zachód nad stawem
Oleksin, gdzie czynną jest
od r. 1873 cukrownia, jedna z
największych na Wołyniu. Obecnie została ona odbudowana po zniszczeniu
wojennem. 4 km. na zachód od Równego przy szosie do Klewania
pomnik z bazaltowego kamienia
poległego tu w r. 1914 rosyjskiego żołnierza motocyklisty. Położona na wschód od Równego część powiatu aż po Korzec
opisana jest w ustępie 14. |
||